Կոստանդնուպոլսի կոշկակարի տղան՝ Հրաչյա Աճառյանը մանկուց ի հայտ է եկել արտասովոր ընդունակություններով: Խոսել է վաղ և միանգամից երկու լեզվով՝ հայերեն և թուրքերեն։

Հրաչյա Աճառյանը ծնվել է 1876թ. մարտի 8-ին Կոստանդնուպոլսում։ Հայրը որդու մեջ ժամանակին ճանաչել է լեզվական ընդունակությունները և 6-ամյա տղային Ադամյան վարժարան է տարել։ Որդին ձախ աչքի տեսողությունը կորցրել է մեկ տարեկան հասակում, բայց գրքեր կարդում էր հաճույքով:

9 տարեկանում արդեն ազատ խոսում էր հայերենով, թուրքերենով և ֆրանսերենով։ Հետո նա փոխեց ևս երկու ուսումնարան, հետո Փարիզի և Սորբոնի երկու համալսարան, իսկ 21 տարեկանում դարձավ Փարիզի լեզվաբանական ընկերության անդամ։ Ընդհանուր առմամբ, Աճառյանը տիրապետել է գրեթե 50 լեզուների՝ ազատ կամ, ինչպես ընդունված է ասել, «բառարանի հետ»։

Աճառյանն արդեն լիովին ճանաչված լեզվի պատմաբան և բառապաշարաբան էր, երբ 1923 թվականին Խորհրդային Հայաստանի կառավարությունը նրան հրավիրեց աշխատելու Երևանի համալսարանում։

Այնտեղ, համալսարանում, նա աշխատել է երեք տասնամյակ:

1937 թվականի սեպտեմբերին բանասեր Հրաչյա Աճառյանին, ով բացի իր գրքերից, այլ բաներով չէր հետաքրքրվում, հանկարծ մեղադրեցին այն բանի համար, որ նա օտարերկրյա հետախուզության գաղտնի գործակալ է: Ցուցակը տպավորիչ էր. նա, իբր, եվրոպական, ճապոնական և թուրքական հետախուզության համար է աշխատում։

Աճառյանը, թերևս, ցանկացած համբերատար էր, ընդհուպ մինչև Պարագվայական հատուկ ծառայությունների հետ կապերի մեղադրանքները, հավանաբար, բայց ահա նրա դեմ մեղադրանքը, թե իբր թուրքերի համար է աշխատում, գիտնականին հունից հանեց։ Նա վիճեց քննիչի հետ՝ բոլորովին չմտածելով հետևանքների մասին։

Տարեց մարդու նկատմամբ արդեն կիրառվել են, այսպես ասած, ֆիզիկական ազդեցության մեթոդներ, սակայն իրավական հետևանքներն ավելի լուրջ են եղել։ Նա 6 տարվա ազատազրկման է դատապարտվել։ Իսկ չէ որ կարող էին գնդակահարություն տալ ու դատավճիռն ի կատար ածել անմիջապես։

Այս վեց տարիներից Աճառյան նստեց երկուսը։ Նրան ազատ արձակեցին ապացույցների բացակայության պատճառով։ Գուցե այն պատճառով, որ նա իսկապես քրիստոնյա էր և չէր թաքցնում դա, աղոթում էր օրեցօր մի քանի անգամ։

Ի դեպ, երբ Աճառյանի հետևից եկան, բարեկամներին հաջողվեց թաքցնել ձեռագրերի մի մասը՝ գիտական, իհարկե, ոչ մի կասկածելի բան դրանց մեջ չկար։ Այդ ձեռագրերը թաղել են նոր Բութանիայի շրջանի պարտեզում՝ դա այժմ քաղաքի գրեթե կենտրոնն է, բայց այն ժամանակ քաղաքի ծայրամաս էր համարվում: Տարօրինակ բան է. ծառը երկու տարի չէր ջրվում, մինչև Աճառյանի ազատ արձակվելը: