Տող քաղաքում՝ Հադրութ քաղաքի մոտակայքում են գտնվում Ավանյան մելիքների (իշխանների) պալատական համալիրի ավերակները:

XI-XVII դարերում, այն բանից հետո, երբ թուրքերը քանդեցին Հայաստանի առանցքային շրջանները, Արցախում հիմնադրվեց հայկական անկախ Խաչեն պետությունը։ Ինչպես հաճախ էին գրում եվրոպական ժամանակակիցները, դա «երբեմնի մեծ ու միացյալ Հայաստանի ինքնուրույն հատվածն էր»։

17-րդ դարում Խաչեն հայկական պետությունը բաժանված էր 5 անկախ մելիքությունների։

Միասնական անկախ հայկական պետության անկումից հետո արցախահայությանը հաջողվել է պահպանել իր հողերի ազատությունը ևս 700 տարով՝ մինչև 18-րդ դարի կեսերը։ 18-րդ դարում դավաճանությունների արդյունքում տեղի հայերը հայտնվեցին թուրքմենական թալանչիական քոչվոր ցեղի ձեռքում։ Հաստատվելով անառիկ Շոշի մեջ՝ Փանահ-Խանն այստեղ կառուցեց իր ամրոցը (տեղի հայ շինարարների ձեռքով)՝ զրկելով Արցախի մելիքներին անկախությունից։

Արցախցի մելիքները ստիպված էին սկսել իրենց իշխանության վերականգնման համար պայքարը։ Պայքարը տևել է 40 տարի, որի ընթացքում Արցախի հայ բնակչությունը կրճատվել է, ինչպես պնդում են 18-րդ դարի հաշվետվությունները, 500 հազարից (1750թ.) մինչև 40 հազար (1810թ.): Քարվաճառի և Բերձորի (ապագա Լաչին և Քելբաջար) հայ բնակչությունը, որտեղ հայերի փոխարեն բնակություն են հաստատել երեք քոչվոր քրդական ցեղեր, ամբողջությամբ կորել են։

Հայ բնակչությունը լքեց նաև Քաշաթաղն ու Հարավային Դիզակը՝ Թիքրաքերթ հարթավայրով (ապագա Կուբաթլաները, Զանգելանը, Ջեբրաիլը և Աղդամը), որտեղ քոչվոր թուրքմենները բնակություն հաստատեցին լքված հայկական գյուղերի և եկեղեցիների ավերակների մոտ։

Արցախահայության պայքարն օտարերկրացիների դեմ տևել է 40 տարի մինչև 1810 թվականին ռուսական բանակի հայտնվելը։ Նրա օգնությամբ հայերին հաջողվեց թուրքմեն օտարերկրացիներին արտաքսել Արցախի գահից։

Ցավոք, այսօր, արցախյան վերջին պատերազմից հետո, տարածքը ադրբեջանցիների տիրապետության տակ է: