Հայերի ավանդական կյանքը 19-րդ դարում. ի՞նչ ավանդույթներ կային երեխայի ծնվելիս, և որո՞նք են պահպանվել մինչև այսօր

Հղիության ընթացքում հայ կինը նորմալ կյանք էր վարում, սակայն, համարվելով «անմաքուր», նա չպետք է խմոր հունցեր, հաց թխեր, կարագ պատրաստեր: Հղի կնոջն արգելվում էր նստել անպտուղ կնոջ կողքին` վախենալով «վարակվելուց»: Ծննդաբերությունը սկսվելուն պես տղամարդկանց դուրս էին հանում տանից, իսկ մանկաբարձուհի տատմերը (տատիկ-մայր) և ծեր բարեկամուհիները մնում էին ծննդաբերող կնոջ մոտ։

Ծննդաբերությունը հեշտացնելու և չար ոգիներից պաշտպանվելու համար, ինչպես ենթադրվում էր, պարուրում էին այս պահին տան վերևում և ծննդաբերող կնոջ շուրջը, դռներն ու պատուհանները բացում էին, կափարիչները հանվում էին ամանների վրայից: Արձակում էին գոտիները ու հագուստը: Մոր ոտքերի տակ կոտրում էին ձուն, իսկ նրա մոտ դրել են լիցքավորված զենքը, բարձի տակ թաքցրել են դաշույնը, շամփուրը, երկաթի կտորները, կամ շեմին նետում էին ծանր երկաթյա շղթան:

Այս ամենը չար ոգիների անմաքուր ուժից ազատվելու համար։ Չի թույլատրվել արտասանել ծննդաբերող կնոջ անունը, որպեսզի չար ոգիները լսելով այն, չտիրապետեն նրա հոգուն: Նորածնին վերցնելուց հետո մանկաբարձուհու առաջին բանը, որ անում էր, դա աղ շաղ տալն էր, քանի որ աղը հայերի մեջ (ինչպես, օրինակ, հույների և բուլղարացիների շրջանում) համարվում էր թալիսման:

Յուրաքանչյուր ոք, ով երեխայի լույս աշխարհ գալուց հետո մտնում էր տուն, ստիպված էր ձեռքը դնել աղի վրա` նախքան մոր մոտենալը: Մանկաբարձուհին առաջին հերթին երեխայի ծնունդը տեղեկացնում էր երեխայի հորը և քավորին։ Լսելով բարի լուրը, հարազատները գալիս էին հատուկ շնորհավորանքներով (աչք լույս) և բերում էին ձվածեղ, փլավ, թխվածքաբլիթ, մրգեր:

Ծննդաբերող կինը քառասուն օր համարվել է «անմաքուր» և ենթադրաբար չի դիպչել մի բանի, որը օգտագործել են ամբողջ ընտանիքը: Արգելքները խստորեն պահպանվել են առաջին շաբաթվա ընթացքում` նախքան երեխայի մկրտությունը:

Այդ պահին ծննդաբերող կնոջը առանձին ափսեյով էին կերակրում, և նրան տալիս էին հատուկ կերակրատեսակներ՝ խավիձ (ցորենի ալյուրից պատրաստված) և քաղցր շիլա, ինչպես նաև քաղցրավենիք, ջրի փոխարեն հնացած կարմիր գինի։ Նրան անգամ թույլ չէին տալիս դիպչել իր սեփական երեխային:

Այս առաջին քառասուն օրը, ինչպես հավատում էին հայերի շրջանում (և շատ այլ ժողովուրդների մեջ), ամենավտանգավորն էին նորածնի և նրա մոր համար: Այդ ժամանակ էր, որ նրանց վրա, հատկապես երեխայի վրա, կարող էին հիվանդություն պատճառել վնասակար ուժերը։

Այսպիսով, քառասուն օրվա ընթացքում երեխայի գլխին անընդհատ ճրագ էր վառվում, քանի որ նրանք հավատում էին կրակի մաքրող ուժին: Օրորոցը զարդարված էր խաչերի փորագրված պատկերներով, բարձի տակ դրված էին հացի կտորներ, ածուխ։ Մի բաժակ ջուր օրորոցի մոտ: Մինչև մեկ տարեկան երեխայի եղունգներն ու մազերը չեն կտրել: Առաջին կտրված եղունգներն ու մազերը երբեք չեն գցել աղբամանը, բայց թաքցրել են տան կամ, ավելի հաճախ, եկեղեցու պատերի ճեղքերում ՝ հավատալով, որ եթե դրանք բախվեն գետնին և ոտնահարվեն, երեխան կարող էր հիվանդանալ ու մահանալ: