Հնագիտական պեղումների ժամանակ մոտ 2018 թվականին Արցախի հյուսիսային պատերի մոտ Հայ հնագետները հայտնաբերել են գերեզման-սափորներ։

Պեղումները կատարվել են Ստեփանակերտի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետի դեկան, պրոֆեսոր Վարդգես Սաֆարյանի ղեկավարությամբ:

Կավե ամանի մեջ պահվող նյութը վկայում է այն մասին, որ անոթը թվագրվում է մեր թվարկության II-III դարերով, այսինքն՝ այն 300 տարով երիտասարդ է Տիգրանակերտ ամրոցից։ Սափորի մեջ եղել են ուլունքներ, փոքր անոթներ, ինչպես նաև ոսկյա զարդեր։

Այն ժամանակ թաղման այդ տեսակը սովորական երևույթ էր։ Հետաքրքիր է, որ նման սափոր-գերեզմանները բավական տարածված են Կուր գետի շրջանում։ Նման հուղարկավորություններ իրականացվել են ընդհուպ մինչև քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում 301 թվականին։

Գետից հյուսիս ընկած հատվածում նման գերեզմանները չափազանց հազվադեպ են: Որոշ ժամանակ առաջ մասնագետները վարկած առաջ քաշեցին այն մասին, որ գերեզման-սափորների տարածումը համապատասխանում է հայերի բնակության վայրին։ Սակայն խորը ուսումնասիրություններ այդ ուղղությամբ չեն կատարվել, ուստի տիգրանակերտցիների նման գտածոները մեծ նշանակություն ունեն:

Արցախի Մարտակերտի շրջանը բացառապես հարուստ է հնագիտական հուշարձաններով։ Մի քանի տարի առաջ ջրատարի շինարարության ժամանակ հնագետները գերեզման են հայտնաբերել։ Այսօր այդ բոլոր նյութերը պահվում են Տիգրանակերտի թանգարանում։