Խոսքը Նյու Յորքում գտնվող Սուրբ Վարդան եկեղեցու մասին է, որը կառուցվել է Հյուսիսային Ամերիկայում, որը կառուցվել է Էջմիածնի Սուրբ Հռիփսիմե տաճարի նմանողությամբ։

Սուրբ Վարդանը օծվել է 1968 թվականի ապրիլի 28-ին Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Վազգեն Առաջինի կողմից: Տաճարի դիզայնը տրվել է Նյու Յորքի ճարտարապետական ​​Steinman, Kane & White ընկերության կողմից:

Շենքն ուշադրություն է գրավում հայկական ճարտարապետությանը հատուկ երկու յուրահատուկ հատկանիշներով՝ կրկնակի հատվող կամարների կիրառմամբ և 40 մ բարձրությամբ բրգաձև գմբեթի առկայությամբ։ Գմբեթի շուրջը տեղադրված են տարբեր խորհրդանիշներ, այդ թվում՝ Հիսուս Քրիստոսի պատկերով քանդակը:

Գմբեթի տակ գտնվող տաճարի հիմնական պատում տեղադրված են բարձր, նեղ վիտրաժների շարք։ Դրանցում պատկերված են տեսարաններ Հայաստանում Քրիստոսի կյանքից և վաղ քրիստոնեությունից։ Մայր տաճարի հովանավոր սուրբ Վարդանը պատկերված է 5-րդ դարում հայկական եկեղեցուն սպառնացող Սասանյան պարսիկների դեմ պայքարում։

1926 թվականին էր՝ Մասաչուսեթս նահանգի Վուսթեր քաղաքում առաջին հայկական եկեղեցու հիմնադրումից ընդամենը 35 տարի անց, երբ Թեմական ժողովը որոշեց սկսել դրամահավաքը՝ հատկացնելով 100,000 դոլար սկսելու համար։ Երեք տարի անց ֆոնդային շուկան փլուզվեց, և, նախագիծը շուտով սառեցվեց և փողը վերաբաշխվեց:

Ապա, 1942-ին, առաջնորդ Գարեգին արքեպիսկոպոս Հովսեփյանը կոչ արեց Թեմական ժողովին կրկին ձեռնամուխ լինել այդ համարձակ նախագծին: Արքեպիսկոպոս Հովսեփյանն ասաց. «Մենք ո՛չ տաճար ունենք, ո՛չ թեմական տուն, ո՛չ ազգային գրադարան։ Եկել է այդ կարիքները բավարարելու ժամանակը», այսպիսով նախատեսվում էր երեք մասից բաղկացած ծրագիր՝ տաճարի, թեմի գրասենյակի և մշակութային կենտրոնի կառուցման ծրագիր։

1945 թվականին, առաջնորդ Տիգրան եպիսկոպոս Ներսոյանի գլխավորությամբ, Թեմական ժողովը որոշում է կայացնում կոմիտե կազմակերպել և սկսել Նյու Յորքում տաճարի և թեմական համալիրի շինարարությունը։ Հետագա առաջնորդները, այդ թվում՝ արքեպիսկոպոս Մամփր Քալֆայանը, Սիոն արքեպիսկոպոս Մանուկյանը և Թորգոմ արքեպիսկոպոս Մանուկյանը, հավասարապես հավատարիմ էին գործին և նախագծային հանձնաժողովի անդամների հետ միասին աշխատեցին տաճարի իրականացման ուղղությամբ: 1940-ականների վերջերին դրամահավաքը մեծ թափ էր հավաքում՝ բարեգործական ընթրիքներով, վաճառքով և ծրագրին աջակցող այլ միջոցառումներով: Ամբողջ թեմի ծխականները ներդրում են ունեցել տաճարի կառուցման համար, և նրանք նույնիսկ նվիրատվություններ են հավաքել իրենց տեղական համայնքների եկեղեցու համար: Ընդհանուր առմամբ, սա ԱՄՆ-ում հայկական եկեղեցու վերելքի ժամանակն էր:

Տասը տարիների ընթացքում բավականին շատ բան արվեց, և 1958 թվականի հունվարին հանրությունը նշեց Թեմական տան առաջին քարի տեղադրման արարողությունը։ Եռահարկ շենքը բացվեց հաջորդ հոկտեմբերին՝ Վազգեն Ա Վեհափառ Հայրապետի ժամանումից ընդամենը յոթ ամիս առաջ։ 1960թ. այցն առաջին անգամն էր, որ հայ կաթողիկոսը Էջմիածնից մեկնեց Միացյալ Նահանգներ։

1967 թվականի հոկտեմբերին Գալուստ Կյուլբենկյանի անվան մշակույթի կենտրոնի բացմամբ ավարտվեց երեք շենքերից երկուսի շինարարությունը։ Արդեն 1968 թվականի ապրիլի 28-ին հարյուրավոր մարդիկ հավաքվել էին տաճարի օծման համար, որը համընկնում էր Հայոց ցեղասպանության 53-րդ տարելիցի հետ։

1980-ականների վերջին և 1990-ականների սկզբին, 1988-ի Հայաստանում տեղի ունեցած ավերիչ երկրաշարժի, Ադրբեջանի հետ պատերազմի և տնտեսության արագ դեգրադացիայի ժամանակ, տաճարը և թեմական կենտրոնը օգնություն ուղարկեցին Հայաստան:

1994 թվականին առաջնորդ Խաչիկ արքեպիսկոպոս Պարսամյանի գլխավորությամբ տաճարը հիմնովին վերակառուցվեց. վերանորոգվեց ճակատը, թարմացվեց շենքի ներքին հարդարումը, հրապարակի վրա տեղադրվեցին գրանիտե բլոկներ։ Տաճարի գմբեթը պատվել է ոսկու թերթիկով, վերականգնվել է նրա փայլը։