Թարգմանչաց կամ Սուրբ Մարիամ Աստվածածին վանք․ որտե՞ղ է գտնվում վանական համալիրը
««Թարգմանչաց վանք», շինողը անհայտ, կգտնվի Էջմիածնեն Օշական գնալու ճանապարհին ձախ կողմը, Էջմիածնեն քիչ հեռու․ Հռիփսիմեի ևևն ու ոճը ունի, անկասկած է 7-րդ դարուն պատկանելը»։ Այսպես է արտահայտվել վանքի մասին Թորոս Թորամանյանը 1942 թվականին։
Թարգմանչաց վանքը գտնվում է Արմավիրի մարզի Այգեշատ գյուղում, պատմական Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի Արագածոտն գավառում։ Բնակիչները, որ անցած դարի ռուս-պարսկական պատերազմների ժամանակ այստեղ են եկել Խոյից, տաճարը կոչում էին Սուրբ Մարիամ Աստվածածին, իսկ Մեսրոպ եպիսկոպոս Սմբատյանը այն կոչեց Թարգմանչաց վանք։
Տաճարը կառուցված է եղել տեղական սև և մասամբ շագանակագույն մեծ չափերի տուֆաքարով և կրաշաղախով։ Տաճարի արտաքին ճակատների վրա տեղ գտած զարդաձևերը զուսպ են և փոքրաթիվ։ Տաճարի արևելյան, հյուսիսային և հարավային ճակատները օժտված են սեղանաձև հիմքով և հատած կիսակոնաձև վերնամաս ունեցող զույգ խորշերով, որոնք իրենց չափերով ու ճակատների հարթության վրա գրաված դիրքով տաճարի ամբողջական հորինվածքի հետ ներդաշնակ են ու համաչափ։
Տաճարը մինչև անցյալ դարի կեսերը եղել է կանգուն։ Կործանվել է ռուս-թուրքական և ռուս-պարսկական պատերազմների ժամանակ։ Այժմ կանգուն է տաճարի հյուսիս-արևելյան անկյունը միայն՝ արևելյան խորանի, հյուսիս-արևելյան ավանդատան ու 3/4 խորշի և հարավ-արևելյան ավանդատան մի մասի ներքնամասերը: