«Աստծո դարպասներ» կամ «Մհերի դուռ». արդյո՞ք սա հենց այն տեղն է, որտեղ Սասունցի Դավիթը հավերժ բանտարկեց իր որդուն

Արևմտյան Հայաստանի Վան քաղաքի մոտ գտնվող Ագռավաքար ժայռի մեջ (ժամանակակից Թուրքիա) փորագրված դարպասներով Եզակի պատ կա, որը ժողովուրդը անվանում է «Մհերի դուռ» (նաև Միհր կամ Միտրա) կամ «Աստծո դարպասներ»: Ինչպես հայտնի է, պատը փորագրվել է Վանի թագավորության աստվածներին (մ.թ. ա. 828-810) երկրպագելու նպատակով։

Վան քաղաքից ոչ շատ հեռու գտնվում են Վանի հնագույն Թագավորության մայրաքաղաք Ռուսախինիլիի մնացորդները։ Քաղաքը հիմնադրվել է Ռուսա I թագավորի կողմից մ.թ.ա 8-րդ դարի վերջին, ում անունով էլ կոչվեց մայրաքաղաքը: Այս հուշարձանի տարածքում կա առանձին կանգնած ժայռափոր, որի պատին փորված են դարպասները։

Նախաքրիստոնեական ժամանակներից Հայաստանում, որն այն ժամանակ մտնում էր Աքեմենյանների կայսրության կազմի մեջ, մարդիկ երկրպագում էին արևի և արդարության Աստծուն՝ Միհր/Միտրեին (Մհերին)։

Այս դուռը կամ դարպասները հիշատակվում են հայկական հոգևոր երգերում՝ հին հայկական օրացույցում, որտեղ 7-րդ և 8-րդ ամիսներն անվանվում են «Մեգեքի» և «Միհր», ինչպես նաև «Սասնա ծռեր» լեգենդար էպոսում (նաև հայտնի է որպես Սասունցի Դավիթ)։ Էպոսում կա Մհեր անունով մի կերպար, որը Սասունցի Դավթի և Խանդութ Խաթունի որդին է։

Ըստ հայկական դիցաբանական ավանդույթների՝ Մհերը գտնվել է մշտական ճամփորդությունների մեջ՝ մարտնչելով չար ուժերի դեմ և սխրանքներ գործելով՝ աշխարհը չարի ու անարդարության ուժերից փրկելու համար։

Իր պայքարում Մհերը նույնիսկ կռվում էր իր հոր դեմ ու հաղթում նրան՝ նույնիսկ չգիտակցելով, որ նա մարտնչում է իր հոր դեմ, ինչի համար Դավիթը անիծում է իր որդուն ու բանտ մտցնում։ Այդ ժամանակից ի վեր Մհերը կարող էր դուրս գալ ժայռից միայն այն ժամանակ, երբ արդարությունը տիրի աշխարհում, ինի համար նա պայքարում էր։

Ակադեմիկոս Օրբելու աշխատություններից մեկում ասվում է, որ ուղղահայաց ժայռի մեջ փորագրված սեպագիր արձանագրությամբ պատը յուրօրինակ խորան է, որն օգտագործվել է զոհաբերական ծեսերի համար:

Այս վայրի հետ կապված է նաև շատ հետաքրքիր լեգենդ կա: Ոմանք ասում են, որ հին հովիվը ոչխարներին արածեցնելիս Ագռավաքար ժայռի մոտով էր անցել։ Նա հոգնած էր, և որոշեց հենց ժայռի ստորոտին պառկել ու քնել:

Mher - The Son of Aramazd - Armenian mythology - Art-A-Tsolum

Նա տեսավ մի մարգարեական երազ: Երազում բարի ոգին ցույց տվեց նրան ժայռի գաղտնի դուռը: Հովիվը արթնացավ, դուռը գտավ, կախարդական խոսքեր արտասանեց, և ժայռի մուտքը նրա առջև բացվեց: Դռնից այն կողմ մեծ քարանձավ էր՝ անթիվ հարստություններով։

Պարկերը ոսկով ու թանկարժեք քարերով լցնելով՝ հովիվը լքեց քարանձավը՝ մոռանալով իր տեղը։ Վերադառնալով քարանձավ՝ հովիվը հայտնաբերեց, որ մոռացել է դուռը բացելու կախարդական խոսքերը, ինչի պատճառով նա չէր կարողանում հեռանալ քարանձավից։ Այդ ժամանակից ի վեր մարդիկ հավաստիացնում են, որ լսել են ներսից եկող բղավոցներ ու ճիչեր: