Մոտ չորս տարի առաջ Հայաստանի Կովկասյան արգելոցում հեռավոր տեսախցիկը ֆիքսել էր Կովկասյան ընձառյուծ։ Այս կենդանին, որը նաև հայտնի է որպես պարսկական ընձառյուծ կամ միջինասիական ընձառյուծ, Հայաստանի պատմության և պատկերագրության մեջ թվագրվում է հազարամյակներով, սակայն նրան այս շրջանում երկար տարիներ չեն տեսել:

Ընձառյուծի պատկերներ են հայտնաբերվել Հարավային Հայաստանի Ուղտասար լեռան գագաթին գտնվող հնագույն ժայռապատկերներում, ինչպես նաև պատմական արտեֆակտներում, ինչպիսիք են խմելու անոթները, որոնք թվագրվում են առնվազն բրոնզե դարով: Այսօր կովկասյան ընձառյուծները չափերով աշխարհում ընձառյուծի ամենամեծ ենթատեսակն են և զիջում են միայն գորշ արջերին՝ որպես տարածաշրջանի խոշորագույն գիշատիչ:

Նրանք անհետացման ռիսկի տակ են: Անատոլիական ընձառյուծները՝ կովկասյան ընձառյուծի տարատեսակը, որը բնակվում է Թուրքիայի հարավ-արեւմուտքում, մահացել են 1970-ական թվականներին, և այժմ վայրի բնության մեջ մնացել է ավելի քիչ, քան 1300 կովկասյան ընձառյուծ, որոնցից տասնյակը, ինչպես հայտնի է, բնակվում են Հայաստանում:

Դրանից կարճ ժամանակ անց մեկ այլ տեսախցիկ ֆիքսել է գիշատչի ամբողջական պատկերը։ «Պարզվեց, որ նա երեք ոտանի ընձառյուծ էր», — ասում է Վայրի բնության և մշակութային արժեքների պահպանման հիմնադրամի» (FPWC) տնօրեն Ռուբեն Խաչատրյանը, սակայն, չնայած նրա հաշմանդամությանը, կարծես, ամեն ինչ լավ էր: Մոտ կես տարի անց Խաչատրյանը վայրի բնության համաշխարհային հիմնադրամի աշխատակցից իմացել է, որ նույն ընձառյուծը նկատվել է Ադրբեջանի վայրի տեղանքում, երկու տարի անց էլ՝ Իրանում:

Ընձառյուծի պոպուլյացիան առավել կտրուկ կրճատվել է խորհրդային ժամանակաշրջանում, երբ կառավարությունը նրանց սպառնալիք է համարել տեղի ընտանի կենդանիների համար և ընձառյուծի համար 70 ռուբլու չափով վարձատրություն առաջարկել, նաև տուժել է 90-ականների կեսերին և վերջին որսագողության հերթական բռնկումից:

Մեր օրերում մի քանի տեսախցիկ-թակարդներ և անտառապահներ հետևում են ապօրինի որսագողերին (արգելոցի որսն արգելված է)՝ միաժամանակ հետևելով վայրի բնությանը, ինչը շարունակում է ծաղկել, երբ արգելոցը ավելի ու ավելի շատ հողեր է ձեռք բերում: Այդ նպատակով FPWC -ն սկսել է աշխատել տեղական համայնքների հետ:

Էլ ավելի մեծ ուշադրություն է դարձվում արգելոցին և առհասարակ բնությանը, հատկապես ընձառյուծի հայտնաբերումից հետո, ի վերջո նրանց քանակը կտրուկ կրճատվել է, և կազմակերպությունը ամեն ինչ անում է նրանց համար բարենպաստ պայմաններ ստեղծելու համար: