Ժամանակներն անցնում են, խնդիրները մնում են: Նույն մտահոգությունները, նույն բացթողումները, նույն տագնապները: Ուղիղ կես դար առաջ մեր մտավորականներն իրենց ձայնն էին բարձրացնում այն հարցերի շուրջ, որոնք այսօր էլ օրակարգային են, մատնանշում էին փաստեր, որոնք հիմա էլ շարունակում են կենսունակ մնալ: Եվ դրանց առանցքը մեկն է` մայրենի լեզուն:
1965 թվականի ամռանը հրապարակվեց մի բաց նամակ` հասցեագրված Հայաստանի լուսավորության մինիստրին: Այդ նամակը ստորագրել էին Պարույր Սևակը, Համո Սահյանը, Վահագն Դավթյանը, Հրաչյա Հովհաննիսյանը, Սերո Խանզադյանը, Բաղիշ Հովսեփյանը, ինչպես նաև համալսարանի ու մանկավարժական ինստիտուտի լեզվի և գրականության քննական հանձնաժողովի անդամները:
Ստորև ներկայացնում ենք նամակը` մասնակի կրճատումներով:

Հովիկ Չարխչյան

« Բաց նամակ.
Հայկական ՍՍՌ լուսավորության մինիստր ընկ. Շ. Սիմոնյանին
Հարգելի ընկեր մինիստր, բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների ընդունելության քննությունները մի տեսակ ստուգատես են մեր դպրոցներում առանձին առարկաների դրվածքը պարզելու համար: Այդ քննությունները ավարտվել են, և պատկերը պարզվել է:
Մայրենի լեզուն այն հիմնական միջոցն է, միակ միջոցը, որով աշակերտները գիտելիքներ են ձեռք բերում: Առանց մայրենի լեզվի լավ իմացության հնարավոր չէ սովորել այլ լեզուներ, հնարավոր չէ տիրապետել խոր և հիմնավոր գիտելիքների: Սա վերաբերում է բոլոր մայրենի լեզուներին, ուստի և հայոց լեզուն չի կարող բացառություն կազմել:
Սակայն հայերենի ուսուցման դրվածքը մեր դպրոցներում, ինչպես ցույց տվեցին այս տարվա ընդունելության քննությունները, բավարար չէ: Խ. Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտի բանասիրական, դպրոցական և նախադպրոցական ֆակուլտետներ ընդունվելու համար դիմել էին 1,297 մարդ: Ուրեմն, մեր դպրոցներից եկած 1,297 շրջանավարտներ ցանկանում էին դառնալ մանկավարժ, այնպիսի մանկավարժ, որի հիմնական մասնագիտությունը հայերենն է: Պարզ է, որ այդպիսի մասնագիտություն ընտրած տղան կամ աղջիկը դպրոցում բոլոր առարկաներից ավելի շատ հակում է ունեցել դեպի հայոց լեզուն: Թվում էր, թե այդ տղաներն ու աղջիկները հայոց լեզվի քննության ժամանակ պետք է փայլեին իրենց գիտելիքներով, և ընդունող հանձնաժողովները հիացմունքով ափսոսային՝ չիմանալով ում նախապատվություն տալ: Այդպես թվում էր… Բայց պատկերը ճիշտ հակառակն է: Հակառակն է և ապշեցնող: Այդ 1297 հոգուց հայոց լեզվի գրավորից դրական գնահատական ստացան միայն 250 հոգի: Իսկ 250 հոգուց քանի- քանիսը կտրվեցին հայերենի բանավոր քննության ժամանակ: Բացի այդ. դրական գնահատական ստացածների ավելի քան 95 տոկոսը բավարարվեց միայն «բավարարով»: Իսկ բավարար գնահատականը նույնպես, ինչպես գիտեք, իմացության ստորին ցուցանիշ է և ոչ թե բարձր: Գրեթե նույն պատկերն են ցույց տալիս նաև պետական համալսարանի ընդունելության քննությունները:
Քննական հանձնաժողովները ամբողջ քննությունների ընթացքում ցուցաբերել են անհրաժեշտ հոգատարություն, մանկավարժական ու անհատական մոտեցում ամեն մի քննվողի նկատմամբ: Բայց, այնուամենայնիվ, արդյունքը, ինչպես տեսնում եք, գոհացուցիչ չէ: Եվ դրա պատճառը հիմնականում այն է, որ լուսավորության մինիստրության որոշմամբ վերջին տարիներին հայոց լեզուն, որպես առարկա, հանվել է 8-ից բարձր դասարաններում: Մինչդեռ 8-ից բարձր դասարաններում է, որ աշակերտը հասունանալով՝ «բերանացի» անելուց անցնում է գիտակցական ընկալմանը, այսինքն՝ մնայուն գիտելիքներ ստանալուն: Եվ հենց այդտեղ էլ լուսավորության մինիստրությունը իսկական սկիզբը համարել է վերջ և դրել է իր վերջակետը:
Ասում են, թե Դուք այդպես եք արել, որովհետև այդպես են վարվել նաև ուրիշները՝ ուրիշ հանրապետություններում:

… Բայց եկեք չմոռանանք, որ մեր ժողովուրդը շատ է հարուստ բարբառներով: Իսկ բարբառների առատությունը, գաղտնիք չէ, որ բացասաբար է անդրադառնում գրական լեզվի ուսուցմանը: Բոլորովին պատահական չէ, որ քննություն հանձնողներից շատերի գրավոր և բանավոր խոսքում իրեն զգալ է տալիս բարբառը: Ուրեմն, մեր դպրոցներում հայոց լեզվի ուսուցումը կազմակերպելիս պետք է ելնել այդ լեզվի առանձնահատկություններից:
Մեր կարծիքով մայրենի լեզվի ուսուցման մեթոդները բարելավելու հետ միասին անհրաժեշտ է հայ գրականությանը զուգընթաց 9-րդ և 10-րդ դասարաններում ևս դասավանդել հայոց լեզու: Դա ոչ միայն խիստ անհրաժեշտություն է, այլև հրամայական պահանջ, և չենք կարծում, թե Դուք, հարգելի ընկեր մինիստր, առարկություն կունենաք:

Գրողներ՝ Բ. Հովսեփյան, Ս. Խանզադյան, Հր. Հովհաննիսյան, Հ. Սահյան, Պ. Սևակ…»:
1965 թ. օգոստոս: